“Nu, wracajmy do dom”. Zdanie to słyszałem tysiące razy. Mając wciąż te same słowa na wargach, chodziła po mieszkaniu. Po ogrodzie. Po pokojach.

Zdarzało się, że wstawała i zaczynała biegać. Opuszczała mieszkanie, ogród i błąkała się po mieście. A myśmy jej szukali. Przeważnie nie zdołała jeszcze odejść zbyt daleko. Gdy brało się ją pod rękę, bez oporu pozwalała się prowadzić z powrotem.

Na ogół kwitowała to swoim powiedzonkiem: “Nu, wracajmy do dom!” Rozmawiała z nami w dialekcie. Była to przekora? A może poczucie godności? Wówczas nie byłem w stanie wyobrazić sobie, że człowiek powraca w przeszłość, żeby innych wodzić za nos. Moja ciotka twierdziła – to też podsłuchałem w ogrodzie naprzeciw Pfefferbergu – że ona robi to celowo. Mama zbeształa ciotkę, że posądza ich matkę o takie rzeczy.

Podczas owych rozmów córki mojej babci również mówiły dialektem, choć już ponad trzydzieści lat żyły z dala od swych rodzinnych stron. Dialekt rozkwitał, kiedy otwieraliśmy bramę ogrodu do domu ciotki. Kwitł podczas gier w remika, kiedy mężowie córek mojej babci musieli dopytywać się, co zostało powiedziane. To zabawne, ale rozumiałem go i dzisiaj też jeszcze rozumiem wszystkie południowe dialekty, rozprzestrzenione aż po góry tuż przed Italią. Te dwugłoski, ta nie ulegająca przegłosom, rygorystycznie trwająca, broniąca się przed nowoczesnością krnąbrność górskich wiosek, z kwaśną wonią trawy i zapachem fekaliów na polach. Jeżeli mam jakąś ojczyznę, to jest nią ten język, który mimo to jest mi obcy.

Niepostrzeżenie babcia znalazła się w centrum uwagi. Wszyscy troszczyli się o nią. Również mój brat i ja. Wydawało mi się, że babcia delektowała się tą troskliwością. Prowadziła ze mną rozmowy, naturalnie na swój własny sposób. Byłem “chłopak”, i nagle jako istota znalazłem miejsce w jej przeszłości.

- A gdzie ta jest dr Vadda. Musimy wracać do dom. Nie lza czekać. Bierz się, chłopak, wracamy do dom.

- Jeszcze chwila możesz zostać.

Często byłaś tak nieobecna, że mógłbym przez ciebie przejść, patrzeć, słyszeć, gdyby nie to starzejące się ciało. Mocne, ale miękkie. Wytrwałe i ruchliwe. I nigdy nie zadałem sobie twego pytania, babciu: kiedy sam pójdę do domu? Chciałaś mi na to zwrócić uwagę? Było to ostatnie zadanie, zanim mogłaś odejść? Widzisz, tak długo musiałabyś czekać. Twoje ciało nie dało rady. Dawno stało się słabe, wątłe, poddane silniejszej mocy. Wpadłaś w inne ramiona. Kościste ramiona. Ścięła cię, ten kwiatuszek.

Powinniśmy byli pozwolić ci odejść, cóż jednak mógł uczynić taki wyrostek jak ja, który lubił robić kawały i pociągały go dziewczęta. Nie słuchał mądrej kobiety, wciąż powtarzającej swe przesłanie: - Nu, wracajmy do dom!

Kiedy pójdę? Dokąd miałbym pójść? Nie wiem. Być może to moja misja. Nie mam miejsca, do którego mógłbym pielgrzymować. Każdy skrawek ziemi ma dla mnie równie małą wartość. Ty mogłaś pójść. Ja wyruszę ku nicości. Wszystko utraciłem, ponieważ i ty wszystko utraciłaś. Jestem twoim dziedzicem, baronem herbu Hołysz, młodzikiem obieżyświatem. Gdybym zrozumiał twoje przesłanie, mógłbym, podczas ostatniej drogi ku twojej ojczyźnie, odbyć podróż do mojej.

Stało się. Moja ziemia była martwa. To były usypiska kopalni odkrywkowej. To były jeszcze nie zespolone sterty białego piasku, zawsze wyschnięte ogrody za domem, gdzie prawie nic nie rośnie. To były zdziczałe lasy, pocięte przez tory kopalnianej kolejki. Ziemia jałowa. Prawie nie ożywiona roślinami. Pierwszymi żyjącymi istotami byliśmy my, na wpół wyrośnięte dzieciaki. Szukaliśmy przygód. Drogo trzeba było za to zapłacić. Pół mojej duszy poświęciłem tej martwej jeszcze ziemi, żeby zadrżała.

Powinniśmy byli pójść do domu, babciu. Po prostu pójść. Dokądkolwiek byśmy dotarli, wstępowalibyśmy do jakiegoś gościńca. Zamówilibyśmy chleb z szynką i dwa “krugi”, jak zawsze mówiłaś. Ja bym przetłumaczył: “Dwa piwa”. Trochę dziwni wydalibyśmy się, babciu, twoim równolatkom w knajpie. Niedaleko znaleźlibyśmy pokój. My, niedobrana para pod względem znużenia życiem i życiowej arogancji, naiwności i dziwactwa. Jeszcze po latach mówiliby o nas, i już tylko to byłoby wystarczającym powodem, żeby pójść. Zostaliśmy. Wczepieni w ziemię, która nas wyssała. Nasza krew była blada i szukaliśmy tego, co określa się sensem życia.

Teraz rozumiem moje podróże. Często bywałem w tym kraju z jego gościńcami, zamawiałem chleb z szynką i knedle, wypijałem “krug”, nazywany tam “piwo”. Zaniechana podróż pociągnęła za sobą niezliczone inne. Nie pozbawione sensu. Przygody. Przyjaciele. Bycie w podróży. Konieczność odejścia. Zmiana otoczenia. Mimo to brakowało czegoś. Podstawy. Ziemi.

I, nie uwierzysz, byliśmy tam. Jeden raz. Latem. Naszym błękitnym moskwiczem. Prowadził ojciec. Nocowałem z bratem w samochodzie na polu namiotowym. Przy obozowym ognisku głosy rozbrzmiewały do świtu. Zapach sosnowego drewna i gitara. Już chciałem tam podejść. Niecierpliwie wyobrażałem to sobie i trzymałem się pięć metrów od ognia. Śpiewali – piosenki o wędrowaniu, piosenki obcej mi ziemi.

Gdy staliśmy na zewnątrz, otworzyła drzwi jakaś kobieta i zaprosiła nas do środka, jakby od dziesięcioleci na nas czekała. Pokazała nam pokoje. W pokoju na tyłach domu wisiała gitara. Myślałem o piosenkach usłyszanych minionej nocy. O piosenkach obcej ojczyzny.

Bardzo często później widziałem, jak samochodowymi karawanami wpadały do takich miejscowości całe rodziny, od babć po prawnuki. Wnuki hałasowały, dzieci rozmawiały podczas pikniku o cenach działek i kosztach renowacji, a starzy chodzili, stawali w zadziwieniu, przypominali sobie i zupełnie niespodzianie zaczynali żałośnie płakać. Zjawiały się wtedy synowe z chusteczkami i rozglądały się zawstydzone, czy ktoś nie widział.